Sambucus nigra, lepiej znany jako bez czarny, jest rośliną powszechnie spotykaną w Polsce. Charakterystyczna szeroka korona drzewa, niska w stosunku do ziemi, oraz baldachowate kwiaty o białym kolorze, które pojawiają się na gałęziach w czerwcu lub lipcu, to jego główne cechy rozpoznawcze. Od końca sierpnia można na nim obserwować czarne owoce zebrane w owocostany, a ich obecność na pędach utrzymuje się aż do końca października.
Bez czarny był wykorzystywany w medycynie ludowej przez setki, jeśli nie tysiące lat. Korzystali z niego zarówno starożytni Egipcjanie, Indianie z Ameryki Północnej, jak i Europejczycy. Rosło wokół niego wiele mrocznych legend, na przykład w Polsce wierzono, że wyrywanie bzu może przynieść poważne bóle mięśni, a płukankę po umyciu osoby nieżyjącej należało wylać pod drzewem dla ochrony pozostałych członków rodziny przed śmiercią.
Podstawowymi składnikami wykorzystywanymi w zielarstwie są kwiaty oraz owoce Sambucus nigra. To z nich przygotowuje się lecznicze napary i wyciągi, w tym także alkoholowe – takie jak nalewka z bzu czarnego. Wyróżnia się je na podstawie składników użytych do ich przygotowania.
Kwiaty bzu czarnego charakteryzują się intensywnym aromatem, co znajduje zastosowanie przy produkcji syropów czy lemoniady. Są bogate w minerały i flawonoidy, takie jak kwercetyna, rutyna czy astralagina, które mają przede wszystkim działanie przeciwzapalne. Sprzyjają też poprawie elastyczności naczyń krwionośnych dzięki zawartości witaminy C i rutyny. Alkoholowe wyciągi z kwiatów bzu czarnego zawierają kwas chlorogenowy, przynależący do grupy polifenoli, który jest silnym przeciwutleniaczem i wspomaga wrażliwość komórek na insulinę.
Owoce bzu czarnego surowe są niejadalne i toksyczne ze względu na obecność cyjanogenicznych glikozydów. Po odpowiednim procesie obróbki, który może obejmować mrożenie, gotowanie lub macerowanie w alkoholu, stają się jednak źródłem cennych dla zdrowia substancji. Zawierają wysoki poziom antyoksydantów, zwłaszcza antocyjanidyn, oraz kwasy fenolowe, w tym kwas chlorogenowy i pochodne kwasu kawowego.
W badaniach opublikowanych w 2016 roku zaznaczono, że największą zawartość antocyjanidyn można znaleźć w nalewkach z bzu czarnego (100 mg/kg), podczas gdy sok i herbata zawierają odpowiednio 48 i 21 mg/kg. To oznacza, że do uzyskania tych samych efektów terapeutycznych potrzebna jest mniejsza ilość nalewki niż soku czy naparu.
Nalewka z bzu czarnego może być przygotowana zarówno z kwiatów jak i owoców. Ekstrakty alkoholowe z kwiatów są bogatsze w minerały, co sprawia, że można je stosować jako tonik poprawiający ogólny stan zdrowia, skupiający się szczególnie na układzie krwionośnym. Nalewka z owoców bzu czarnego natomiast jest bogata w przeciwutleniacze i dlatego zalecana jest głównie jako terapia przeciwzapalna. Zgodnie z wynikami badań naukowych pomaga ona zwalczać różnego rodzaju bakterie, a także wirusy atakujące drogi oddechowe, takie jak wirus grypy typu A. Dlatego nalewka z bzu czarnego jest uważana za skuteczny lek na typowe przeziębienia, z objawami takimi jak podwyższona temperatura, kaszel, katar czy uczucie ogólnego rozbicia.